Thihna leh Pangpar
Posted by Hriatpuia Pa
Thihna hi khawvel tawp thleng pawha mihringin kan buaipui tur a ni. Kan thi a, kan invui a, kan insun a, kan insùnpui bawk a. Kan insùnpuina langsar ber zingah pangpar hi a tel ve ta zêl bawk. Mi engemawzatin pangpar aia thildang hmanga insùnpui chungchang han sawiri teh thin mahse sawngsawhlawtna a awm lo va, rawtna tha leh awmze nei deuhva lang pawh kan chhawrbawk chuang lo niin a lang.
Pangpar leh thihna hian inzawmna a nei em tih hi mi tam takin an lo ngaihtuahin an lo chhui tawh. Mihring ruang rimchhe tur vênna atan pangpar rimtui hman hi hman tak tak, Neanderthal hun lai atang tawh khan an lo ching tawh ni a sawi a ni. Chu chu 60000BC vel daih tawh kha a ni.
Hetiang hian mihringte chuan kalpui zelin, AD 1800 vel thleng kha chuan insunpuina lam thilah erawh hman a la ni mang lova, mihring ruang tawih rimchhe dan nana hman a ni deuh ber.
Khawvela sakhuana upa ber ber zinga mi Jewish leh Islam te chuan thihna chungchanga pangpar leklam hi an ti vak lova, phal loh erawh a ni lo. Jewish Custom-ah chuan sunpuitute chu mitthi chhungte tana thil tangkai dang keng khawm turin an inti a. Islam Custom-ah pawh pangpar hi an chawisang tehchiam lova, amaherawhchu tih dan hrang an ngah avangin a uar pawl erawh an awm tho.
Bhuddist-ho chuan pangpar inpêk hi tih dan phungah an ngai hmiah a. Kristian sakhaw zuitute zingah tih dan hrang a tam mai thung. Catholic hovin pangpar hi an chawilâr hle a, a langsar laiah an dah nasa thin. Tih dan leh hman dan a inang lo viau chungin, Kristian sakhaw zuitute chuan thihna kaihhnawiha pangpar inpêk hi tih danah turah an ngaiin an hmang deuh vek. Hindu-ho pawhin tih dan phungah an neih chiah lo na a, an uar ve tho.
1950 kuma Iraq rama Ralph leh Rose Solecki ten Shanidar Cave an laihchhuahah chuan kum 60000 lai liam tawha mitthi ruhro an hmu a, a bulah chuan pangpar chi an hmu.
Egypt-ho chuan mitthite chu pangpar nen an phum thin a. Greek-ho chuan mitthite chu pangpar an khumtir a, an thlanah pangpar an dah bawk. Rome-ho chuan mitthi vuina hmanruate chu pangpar leh hnah hmangin an chei thin.
Medieval hun lai chuan Europe-ho chuan mitthi thlànah pangpar an dah thin a, rose leh lili an dah tlangpui.
America President te zinga hmingthang ber Abraham Lincoln-a thih khan America ramah, thihna chungchanga pangpar dinhmun a tidanglam vek a. Khatih hun lai khan America-ah chuan lusun chhungte hnena pangpar pék hi an la ching ngai mang lova. Mahse Lincoln-a kha mimal leh pawl tam takin pangpar an thawn miau avangin dah lansarh loh theih a ni lova, chu chuan America ramah lusun chhungte hnena pangpar inpek a tilár ta hluai ni a sawi a ni.
Mizote hian eng tik atang khan nge lusun chhungte hnena pangpar pêk hi kan chin tan tih hriat mai a har deuh thei a. Eng huna inpe ve tan nge kan nih a, eng hun lai vel atanga uar ta nge kan nih tih lam aiin, pangpar inpêk hi a sawngsawhlawtna a awm em tih hi ngaihtuah ngai lai tak chu a ni zawk ang. Pangpar hi eng vanga inpe nge kan nih? tih lai hi a pawimawh lai niin a lang.
Pangpar kan inpêk hian, tun laiah chuan pangparah khan a petute hming inziak lehkha kan chilh tel ngei thin a, hei hian chapona rawng a kai lo maw? Chapo lo taka pe ni a kan inhriat lai hian, pangpar kan pêk hian kan tih tur tlâk ta huaiah kan inngai em? Mite'n kan pe tih hre ngei se kan duh vanga kan hming tar kan ni nge, mitthi chhungten kan pe tih an hriat theih nan kan tar?
Pangpar hi a mawi a, mihringte tana Pathian siam a ni ngei mai. Chutih lai erawh chuan lusunte hnem tur leh chhawmdawla tanpui turin a tling tawk lo. Tun laia kan pangpar inpêk tam zawk hi a lem a ni nghe nghe. Rimtuina a nei lova, a mawina leh a lansarhna lo hi chu inpêk chhan dang vak a awm hmel loh. Mitthi sùnna atana pangpar kan inpêk khawmte hi a hnu lamah hmanna tur a vang. Bang kilah, khawro zetin a awm vel mai mai a, chumi hnuah chuan bawlhhlawh bawmah a awm leh nghal mai a ni.
Pangpar kan inpêk hian, pangpar zuarte tih loh, a petu leh kan pêkate tan hian hlâwkna leh hnemhnânna a vang khawp mai. Mitthi an awm a, pangpar petu a ngah leh a zuartu a hlâwk ting mai a. Sum leh pai kan sènna hian mitthi chhungte lakah awmzia a neih lohva, kan insènsona chuan inzawmna nei miah tawh lo a zuartu tan chauhva hlâwkna a thlen si chuan ngaihtuahna thar sen a ngai tihna a ni lo'ng maw?
A lem a ni emaw, a tak a ni emaw; pangpar kan inpêk thinte hi cheng za man aia tlawm a awm mang lo. Chuti a nih chuan pangpar sawmnga dawngtu lusun chhungkuate hnenah hian pangpar ni lo, a pawisain pe ta ila, cheng sangnga lai a lo tling ang. Medical Re-imbursement Bill la ve thei lote tan phei chuan pangpar mai mai ai chuan a hlu lutuk dawn tih a lang reng.
Pangpar kan inpêk hian a dawngtu lamah awmzia a nei miah lo tihna a ni lovang. Lawm êm êm lo mahse, mihring nihphungah thilpêk petuin a pêk chu a dawngtu chuan lãwm tak a a dawn mai hi tihdan mawi a ni. Chutiang a nih avanga tun thlenga lãwm taka pangpar la dawng ta zél kan ni em tih erawh sawi hleih theih a ni chuang lo. Amaherawhchu, ngun takin ngaihtuah ila - 'Nang malsawmna ni ang che' tih thu sawia nunpui tura inzirtir thin Mizo Kristian, tlawmngai hnam inti Mizote tan hian, mite tangkaipui hleih loh pangpar inpék reng ai chuan, an tangkaipui zui ngei ngei tur, pangpar man zât tho thildang emaw, a pawisa emawa inpêk hi thil tihawm tak niin a lang. Mizo kan ni a, Kristian kan ni bawk si a.
