I Tawngtai Ngai Em ?
Posted by Hriatpuia Pa
Hman ni lawk khan kan thian pakhatin a In luah thar a lawm a, thenrual thate zanriah min eipui a. Hemi tum hian, titi khawchang kan sawinaah, kan thian pakhat chuan, ‘Kei chu ka tawngtai ngai lo. Pathian hnenah hian lawmthu ka sawi ngai lova, ka vui ngai lo bawk. Mahse Pathian ringtu ka ni a, min awmpui a, min enkawl tih erawh ka ring a, ka theihnghilh lo,’ a ti a. Ka ngaihtuahna a kal thui khawp mai. Pathian ringtu si, tawngtai ngai lo, lawmthu pawh sawi ngai lo, Pathian hnena mamawh pawh thlen ngai lo a lo awm theih a ni maw??
‘He khawvelah hian hlimna te, lawmna te, thlamuanna te, nihlawhna te leh malsawmna tam tak kan dawng a, Pathian hnen atangin chutiang chu kan beisei thin. Mahse he kan hringnun dam chhung hian harsatna te, lungngaihna te, tahna te, vanduaina te pawh kan tawh tur a ni a, chu chu ringtu kan nih avangin Pathianin kan tawrh a phal lo bik lova, chu’ng zawng zawng kan tawrh lai pawha Amah hre reng tura din leh siam kan ni,’ tih te; Manganna leh lungngaihna, hrehawmna leh harsatna vawrtawp kan tawh lai pawhin Amah chu kan hnaih reng tur a ni a, Ani chu min tanpui turin englai pawhin a inpeih reng a – Pathian chu kan inhumhimna leh kan chakna, mangan laia tanpui vartu hnai reng a ni – tih te hi i hre ve tawh em?
Primary School kan kai lai a ni a, retheih bak berh lai tak a ni. Chawei dawhkan kan nei lova, chhuatah chaw kan kil bial laih thin. Chutiang hun lai chuan tun lai angin ‘Malaria’ a la tam lova, ‘Sikserh’ erawh a tam ngiang thung. Kei pawhin sikserh chu ka vei ta. PF (Pawi Fe) an tih ang chi hi a ni lehnghal an ti! Chaw eina hmunah chuan hmalam bawh zawngin - bai beng baw zawng ngeiin – chu sikserh chuan min namthlu.
Pathian ropui zahngaihna vang liau liauvin he sikserh hian min ngam lova, hun rei tak chu min tibuai zui lo.
Matric kan ekzam dawn a, he sikserh bawk hi a rawn lang leh. Ekzam nan ni thum chiah a awm tawh tihte chuan - chu sikserh umbo nan chuan - thisen chaw ka la khai a, ka lu a la hai mum mum mai. Hemi tum pawh hian Pathian zahngaihna vang bawkin min ngam lo leh a, Matric pawh vantlang zingah ka zo ve mial.
A reh leh vang vang, kum 8 hnuah he sikserh bawk hi a lo lang leh. Thak sep sep khawpin Quinine ka ei ta mai. Ka cher chhe vek a, ka thu thel bawk a. Nupui neih tum lai lai lehnghalin! Mahse hemi tum pawh hian - Pathian zarah bawk – a tlawm zawkah a tang leh ta a. Tun thleng hian a la rawn inlar leh ta lo.
I kua a thalo ve tawh em? A mak ngawt mai, dam taka awm lai chuan, ek chhuak tak maia ek in han pan a, hahdam taka han inpaihthawl nawmziate hi kan chhut ngai lem lova. A hun pangngai nilo leh dan pangngai aia zing daiha ek in han hmuh thin hrehawmzia te, chhuak em ema a ‘chhuak’ hlei thei lo chunga kal tho a ngaih tumte hi chuan dam vara zing kan han tho va, a hun dik tak maia rilru hahdam taka han ‘thut’ nawmziate a lo lang thin a ni lo’m ni?
Nupui neiin kan han invawm hrang ve a. Hetiang hunah chiah hian dam loh hi a hrehawm. Computer nen, inah, hahdam ve deuhvin hna kan thawk e kan ti a. Chutih lai chuan ka kal (kidney) a rawn tha lo ve ta tlat. A tirah chuan sikserh natna kha a rawn inlar tha leh ngat emaw kan ti a. Hunbi nei deuh hian khua a rawn sik a, a hunbi lovah chuan ka dam viah thung si thin a. A tawp lamah chuan kawng te, kawng chung deuh, nak te a na ta vak vak mai. Ni khat pawh thawk lova awm thei lo kan ni, ka thawh loh chuan kan nghei a ni mai.
Hna thawh laklawh laiin a rawn na a. Khum tlangah ka va vial ngawlh ngawlh a. Damdawi te ka’n ei a, a ziaawm ve leh zel mai bawk a. Inentir a ngai tih ka hria, pawisa kan nei si lo. Mahse thil pakhat tih theih kan nei – tawngtai. Rei tak chhung ka buai a. Ka thutna ngaiah ka thu rei thei lova, ka zung sek a. Chutianga hun ka hman fe hnuah chuan ka kala lungte awm chu ka zung chhuak! Misual tawngtaina pawh ngaithla a, chhang duh thin kan Pathian chuan kan tawngtai A ngaithla a, kan hnenah A awm ngei a ni tih ka va chiang em!
Mihring nih chhungin a dam reng theih loh va, a lawm reng theih hek loh. Hlimna tur emaw kan tihte hi min tilungngaitu an ni thei a. Kan lawmna tur emaw kan tihte hi kan thinrimna thlentu a lo ni daih thei bawk.
Fanu kan nei a, kan lawmzia chu! Min tihlim a, min tilawm a. Kei ber mai hian ka lawm. Ka en ning lova, ka lawm kham lova, ka pawm ning lo. A tawng thei lo tih ka hre reng a, ka tawng pawh a awmzia a hre miah lo tih ka hre reng, mahse chu chuan ka biak a dal chuang lova, a duhzawng tur nia ka hriat apiang ka hrilh a, ka kawhhmuh thin. Hlim taka kan awm laiin, ani, chutiang chu he hringnun hi emaw kan tih lai takin, ka fanu, ka fanu neichhun chu a dam lo ta. ‘Khawsikpui a ni’ an ti a, damdawiina dah a ngai. Ka fanu a dam lova, damdawiina dah a nih thu ka hriat tirha ka rilru natzia leh min den nghin nasatzia kha aw! A bana thisen chaw pekna tur an vuahsak luau mai ka hmuha ka lainatzia kha!!
Mah se, ngai teh, natna hi natna ni mahse nat hlenna a ni lo. Hlimna leh lawmna pawhin tawp chin a neih chuan lungngaihna leh manganna pawh hian chatuan a daih bik lo. Ka fanu pawh chu rei loteah a dam leh a. Kan lawmna kha kan tahna a ni hman a, mahse chu tahna leh lungngaihna chu Pathian hmel min hmuhtirtu a lo ni leh ta zawk.
Hmanni lawk khan ho lutuk tak maiin, ka hahchhiauna lamah ka kawng ka herh a. Ka herhdan a hoh tehlul nen, a natdan chu a ho lo hle thung a. Ka inkhawm peih lova, Office pawh ka kai peih lo. Ni leng lengin Inah ka awm a, pawnah ka kal chhuak thei lova, ka kal hlat ber chu bualin a ni mai. Thutthlengseiah ka thu awn a, TV remote aia rit ka chawi peih lo!
Natna engemaw kan tawrh apianga hian dam nawmzia ka hrechhuak thin. Mahni nat loh pawhin, chhungkuaa mi tu emaw a dam lo thei a, chutiang hun a lo thlen pawh chuan dam leh hrisel taka awmho nawmzia leh hlimthlakzia ka ngaihtuah thleng lo thei thin lo.
Ni tina boruak thianghlim leh ni eng kan hmu te, ruahsur te, thli tleh seng sengte hi a thlawna kan dawn a ni tih ka theihnghilh thei lova. Ka sawi tam tawk lo tih inhre reng chungin, he’ng avang hian Pathian hnena lawmthu sawi tur ka ni tih ka hre reng thin.
He khawvel zau takah hian ni tin mi tam tak an thi reng tih ka hria. Ei leh in tur tha nei zo lo naupang maktaduai tam tak an awm tih te, an thiam loh ni miah lovin naupang maktaduai engemawzatin AIDS an vei tihte hrilhhriat ka ni thin. An sual vang leh awmherh vang ni bik miah lovin mi tam tak chuan natna khirhkhan an vei a, natna khumah mangang takin an awm a, an chhungte pawhin beidawng takin an thlir mek tih ka mitin ka hmu thin. Chutih lai chuan fel leh that vanga dam tur ni se dam lo nasa ber tur zinga mi kei hi ka dam tlat a, ka chhungte pawh an hrisel tlat. LALPA zahngaihna vang ni lo se eng dang vang nge ni ang?
I lungngaih ni leh i lawm niin i tawngtai ngai em??
‘He khawvelah hian hlimna te, lawmna te, thlamuanna te, nihlawhna te leh malsawmna tam tak kan dawng a, Pathian hnen atangin chutiang chu kan beisei thin. Mahse he kan hringnun dam chhung hian harsatna te, lungngaihna te, tahna te, vanduaina te pawh kan tawh tur a ni a, chu chu ringtu kan nih avangin Pathianin kan tawrh a phal lo bik lova, chu’ng zawng zawng kan tawrh lai pawha Amah hre reng tura din leh siam kan ni,’ tih te; Manganna leh lungngaihna, hrehawmna leh harsatna vawrtawp kan tawh lai pawhin Amah chu kan hnaih reng tur a ni a, Ani chu min tanpui turin englai pawhin a inpeih reng a – Pathian chu kan inhumhimna leh kan chakna, mangan laia tanpui vartu hnai reng a ni – tih te hi i hre ve tawh em?
Primary School kan kai lai a ni a, retheih bak berh lai tak a ni. Chawei dawhkan kan nei lova, chhuatah chaw kan kil bial laih thin. Chutiang hun lai chuan tun lai angin ‘Malaria’ a la tam lova, ‘Sikserh’ erawh a tam ngiang thung. Kei pawhin sikserh chu ka vei ta. PF (Pawi Fe) an tih ang chi hi a ni lehnghal an ti! Chaw eina hmunah chuan hmalam bawh zawngin - bai beng baw zawng ngeiin – chu sikserh chuan min namthlu.
Pathian ropui zahngaihna vang liau liauvin he sikserh hian min ngam lova, hun rei tak chu min tibuai zui lo.
Matric kan ekzam dawn a, he sikserh bawk hi a rawn lang leh. Ekzam nan ni thum chiah a awm tawh tihte chuan - chu sikserh umbo nan chuan - thisen chaw ka la khai a, ka lu a la hai mum mum mai. Hemi tum pawh hian Pathian zahngaihna vang bawkin min ngam lo leh a, Matric pawh vantlang zingah ka zo ve mial.
A reh leh vang vang, kum 8 hnuah he sikserh bawk hi a lo lang leh. Thak sep sep khawpin Quinine ka ei ta mai. Ka cher chhe vek a, ka thu thel bawk a. Nupui neih tum lai lai lehnghalin! Mahse hemi tum pawh hian - Pathian zarah bawk – a tlawm zawkah a tang leh ta a. Tun thleng hian a la rawn inlar leh ta lo.
I kua a thalo ve tawh em? A mak ngawt mai, dam taka awm lai chuan, ek chhuak tak maia ek in han pan a, hahdam taka han inpaihthawl nawmziate hi kan chhut ngai lem lova. A hun pangngai nilo leh dan pangngai aia zing daiha ek in han hmuh thin hrehawmzia te, chhuak em ema a ‘chhuak’ hlei thei lo chunga kal tho a ngaih tumte hi chuan dam vara zing kan han tho va, a hun dik tak maia rilru hahdam taka han ‘thut’ nawmziate a lo lang thin a ni lo’m ni?
Nupui neiin kan han invawm hrang ve a. Hetiang hunah chiah hian dam loh hi a hrehawm. Computer nen, inah, hahdam ve deuhvin hna kan thawk e kan ti a. Chutih lai chuan ka kal (kidney) a rawn tha lo ve ta tlat. A tirah chuan sikserh natna kha a rawn inlar tha leh ngat emaw kan ti a. Hunbi nei deuh hian khua a rawn sik a, a hunbi lovah chuan ka dam viah thung si thin a. A tawp lamah chuan kawng te, kawng chung deuh, nak te a na ta vak vak mai. Ni khat pawh thawk lova awm thei lo kan ni, ka thawh loh chuan kan nghei a ni mai.
Hna thawh laklawh laiin a rawn na a. Khum tlangah ka va vial ngawlh ngawlh a. Damdawi te ka’n ei a, a ziaawm ve leh zel mai bawk a. Inentir a ngai tih ka hria, pawisa kan nei si lo. Mahse thil pakhat tih theih kan nei – tawngtai. Rei tak chhung ka buai a. Ka thutna ngaiah ka thu rei thei lova, ka zung sek a. Chutianga hun ka hman fe hnuah chuan ka kala lungte awm chu ka zung chhuak! Misual tawngtaina pawh ngaithla a, chhang duh thin kan Pathian chuan kan tawngtai A ngaithla a, kan hnenah A awm ngei a ni tih ka va chiang em!
Mihring nih chhungin a dam reng theih loh va, a lawm reng theih hek loh. Hlimna tur emaw kan tihte hi min tilungngaitu an ni thei a. Kan lawmna tur emaw kan tihte hi kan thinrimna thlentu a lo ni daih thei bawk.
Fanu kan nei a, kan lawmzia chu! Min tihlim a, min tilawm a. Kei ber mai hian ka lawm. Ka en ning lova, ka lawm kham lova, ka pawm ning lo. A tawng thei lo tih ka hre reng a, ka tawng pawh a awmzia a hre miah lo tih ka hre reng, mahse chu chuan ka biak a dal chuang lova, a duhzawng tur nia ka hriat apiang ka hrilh a, ka kawhhmuh thin. Hlim taka kan awm laiin, ani, chutiang chu he hringnun hi emaw kan tih lai takin, ka fanu, ka fanu neichhun chu a dam lo ta. ‘Khawsikpui a ni’ an ti a, damdawiina dah a ngai. Ka fanu a dam lova, damdawiina dah a nih thu ka hriat tirha ka rilru natzia leh min den nghin nasatzia kha aw! A bana thisen chaw pekna tur an vuahsak luau mai ka hmuha ka lainatzia kha!!
Mah se, ngai teh, natna hi natna ni mahse nat hlenna a ni lo. Hlimna leh lawmna pawhin tawp chin a neih chuan lungngaihna leh manganna pawh hian chatuan a daih bik lo. Ka fanu pawh chu rei loteah a dam leh a. Kan lawmna kha kan tahna a ni hman a, mahse chu tahna leh lungngaihna chu Pathian hmel min hmuhtirtu a lo ni leh ta zawk.
Hmanni lawk khan ho lutuk tak maiin, ka hahchhiauna lamah ka kawng ka herh a. Ka herhdan a hoh tehlul nen, a natdan chu a ho lo hle thung a. Ka inkhawm peih lova, Office pawh ka kai peih lo. Ni leng lengin Inah ka awm a, pawnah ka kal chhuak thei lova, ka kal hlat ber chu bualin a ni mai. Thutthlengseiah ka thu awn a, TV remote aia rit ka chawi peih lo!
Natna engemaw kan tawrh apianga hian dam nawmzia ka hrechhuak thin. Mahni nat loh pawhin, chhungkuaa mi tu emaw a dam lo thei a, chutiang hun a lo thlen pawh chuan dam leh hrisel taka awmho nawmzia leh hlimthlakzia ka ngaihtuah thleng lo thei thin lo.
Ni tina boruak thianghlim leh ni eng kan hmu te, ruahsur te, thli tleh seng sengte hi a thlawna kan dawn a ni tih ka theihnghilh thei lova. Ka sawi tam tawk lo tih inhre reng chungin, he’ng avang hian Pathian hnena lawmthu sawi tur ka ni tih ka hre reng thin.
He khawvel zau takah hian ni tin mi tam tak an thi reng tih ka hria. Ei leh in tur tha nei zo lo naupang maktaduai tam tak an awm tih te, an thiam loh ni miah lovin naupang maktaduai engemawzatin AIDS an vei tihte hrilhhriat ka ni thin. An sual vang leh awmherh vang ni bik miah lovin mi tam tak chuan natna khirhkhan an vei a, natna khumah mangang takin an awm a, an chhungte pawhin beidawng takin an thlir mek tih ka mitin ka hmu thin. Chutih lai chuan fel leh that vanga dam tur ni se dam lo nasa ber tur zinga mi kei hi ka dam tlat a, ka chhungte pawh an hrisel tlat. LALPA zahngaihna vang ni lo se eng dang vang nge ni ang?
I lungngaih ni leh i lawm niin i tawngtai ngai em??
